Była córką założyciela imperium Mogołów, siostrą cesarza i ciotką Akbara. Jej pióro uchwyciło świat dworu, intryg i codzienności, jakiego nie znał żaden mężczyzna. Gulbadan, autorka „Humayun-nama”, to postać, której głos zaginął w męskiej historii.
Dzieciństwo i pochodzenie
Gulbadan Begum urodziła się około 1523 roku w Kabulu jako córka cesarza Babura, założyciela imperium Mogołów, oraz Dildar Begum, jednej z jego żon. Od najmłodszych lat była świadkiem wielkiej polityki i rodzinnych dramatów, które kształtowały losy dynastii. Jej ojciec, Babur, był nie tylko zdobywcą, ale i poetą, a jego autobiografia „Babur-nama” stała się wzorem dla córki.
Po śmierci Babura w 1530 roku, ośmioletnia Gulbadan została wychowana przez przyrodniego brata Humajuna i jego matkę Maham Begum. Wychowanie wśród elit dworu umożliwiło jej zdobycie wykształcenia i znajomości perskiego, co w tamtych czasach nie było oczywiste dla kobiet.
W wieku 17 lat Gulbadan została wydana za mąż za kuzyna, Chagatajskiego księcia Khizra Khwaja Khana. Małżeństwo to umocniło więzi rodzinne i polityczne w obrębie dynastii, a Gulbadan przez większość życia mieszkała w Kabulu, będąc świadkiem i uczestniczką kluczowych wydarzeń epoki.
Życie na dworze i wpływ na politykę
Jako córka i siostra cesarza, Gulbadan Begum była nie tylko biernym obserwatorem, ale i uczestniczką życia politycznego. Po śmierci Humajuna w 1556 roku, jej siostrzeniec Akbar – jeden z najwybitniejszych władców Mogołów – zaprosił ją do swojego dworu w Agrze.
Gulbadan cieszyła się wielkim szacunkiem zarówno ze strony Akbara, jak i jego matki, Hamidy Banu Begum. Była powierniczką, doradczynią i autorytetem w sprawach rodzinnych, a jej obecność na dworze podkreślała rolę kobiet w kształtowaniu dynastii.
Jej wpływ wykraczał poza sferę prywatną. W czasach, gdy kobiety były zamknięte w haremie, Gulbadan potrafiła wyjść poza te ramy, uczestnicząc w ważnych wydarzeniach, jak choćby w mediacjach podczas konfliktów między braćmi czy doradzaniu Akbarowi w sprawach rodzinnych. Jej córka, Ruqayya Sultan Begum, została później żoną Akbara, co dodatkowo zacieśniło więzi rodzinne i polityczne.
„Humayun-nama” – jedyna taka kronika
Największym dziedzictwem Gulbadan Begum jest „Humayun-nama” – kronika życia jej brata Humajuna, napisana na polecenie Akbara. Dzieło to powstało około 1587 roku i jest jedynym zachowanym tekstem prozatorskim napisanym przez kobietę na dworze muzułmańskim w Indiach, Iranie czy Turcji w XVI wieku.
Gulbadan pisała prostym, pozbawionym ozdobników językiem perskim, co odróżnia jej styl od innych, często przesadnie literackich kronik tamtego czasu.
W „Humayun-nama” autorka nie tylko opisuje polityczne wydarzenia, ale także codzienne życie w haremie, relacje rodzinne, konflikty i dramaty, które rozgrywały się za zamkniętymi drzwiami pałacu.
Jej relacja jest szczera, niepozbawiona krytycyzmu wobec bliskich, ale też pełna zrozumienia dla ich słabości. Gulbadan nie unika trudnych tematów, takich jak bratobójcze walki o władzę czy błędy Humajuna. Dzięki temu jej kronika jest bezcennym źródłem wiedzy o realiach życia dworu Mogołów widzianych oczami kobiety.
Fragment jej dzieła brzmi: „Wydano polecenie: ‘Napisz wszystko, co wiesz o czynach Firdous-Makani (Babura) i Jannat-Ashyani (Humajuna)’. W chwili śmierci Firdous-Makani miałam osiem lat, więc mogę nie pamiętać wszystkiego. Jednak z posłuszeństwa wobec rozkazu królewskiego zapisuję to, co słyszałam i pamiętam”.
Podróż do Mekki – buntownicza pielgrzymka
Jednym z najbardziej niezwykłych epizodów w życiu Gulbadan Begum była jej pielgrzymka do Mekki, którą odbyła w wieku 53 lat wraz z jedenastoma kobietami z rodziny cesarskiej. Był to pierwszy taki przypadek w historii Mogołów, kiedy kobieta z rodziny cesarskiej odbyła hadżdż.
Wyruszyły z Fatehpur Sikri jesienią 1576 roku, a podróż trwała aż sześć lat. Po drodze Gulbadan i jej towarzyszki publicznie rozdawały jałmużnę, co wzbudziło niepokój sułtana osmańskiego Murada. Wysłał on cztery dekrety nakazujące opuszczenie Arabii przez Gulbadan i jej świtę, jednak ta konsekwentnie odmawiała powrotu.
Ten akt nieposłuszeństwa był bezprecedensowy i pokazał niezależność oraz determinację Gulbadan. Jej podróż, choć słabo udokumentowana przez męskich kronikarzy, stała się symbolem kobiecej odwagi i walki o wolność w świecie, gdzie kobiety były zamykane w haremach.
Kobiety w świecie Mogołów – codzienność i wyzwania
Dzięki Gulbadan Begum i jej kronice możemy poznać codzienne życie kobiet na dworze Mogołów. Autorka opisuje nie tylko uroczystości, śluby i narodziny, ale także dramaty rodzinne, konflikty, a nawet polityczne intrygi, w które angażowały się kobiety. Jej relacje ukazują, że życie w haremie nie było jedynie biernym oczekiwaniem na łaskę władcy, ale pełne wyzwań, rywalizacji i walki o wpływy.
Gulbadan podkreślała, że kobiety z rodziny cesarskiej często podróżowały, brały udział w negocjacjach politycznych i miały realny wpływ na decyzje podejmowane przez władców. Jej własne życie, pełne podróży między Kabulem, Agrą, Lahaur i Mekka, jest najlepszym tego dowodem. Z jej zapisków wynika, że kobiety nie godziły się na zamknięcie w murach pałacu i aktywnie uczestniczyły w życiu rodziny i państwa.
Los „Humayun-nama”
Mimo ogromnej wartości historycznej, „Humayun-nama” przez wieki pozostawała dziełem zapomnianym. Przez długi czas istniało tylko jedno znane rękopiśmienne wydanie, a sama Gulbadan była marginalizowana przez męskich historyków.
Jej głos, choć autentyczny i szczery, ginął wśród oficjalnych, często upiększonych kronik pisanych przez mężczyzn. Dopiero w XX wieku dzieło Gulbadan zostało odkryte na nowo i docenione przez badaczy historii i literatury.
Dziś „Humayun-nama” jest uznawana za jedno z najważniejszych źródeł do dziejów dynastii Mogołów i życia kobiet na dworze. Gulbadan Begum zyskała miejsce w historii jako pierwsza kobieca kronikarka tej epoki, a jej odwaga i szczerość inspirują kolejne pokolenia historyków i czytelników.
Wybrana bibliografia
- Lal R., Empress: The Astonishing Reign of Nur Jahan, New York 2020.
- Sharma S., Gulbadan: Portrait of a Princess at the Mughal Court, New Delhi 2017.
- Gulbadan Begum: The epic voyage of a daring Mughal princess [https://www.bbc.com/news/world-asia-india-68302765].
