Dowództwo w powstaniu wielkanocnym, wyrok śmierci zamieniony na więzienie i mandat w brytyjskim parlamencie uczyniły z niej symbol kobiecej emancypacji w irlandzkim ruchu niepodległościowym. Oto niesamowita historia Constance Markievicz.
Arystokratyczne dzieciństwo i paryskie studia
Constance Gore-Booth dorastała w luksusie jako córka sir Henry’ego, zamożnego irlandzkiego ziemianina, i lady Georginy. Rodzina posiadała rozległe dobra i dziewczyna wychowywała się w środowisku angielskiej arystokracji. Mimo uprzywilejowanego statusu późniejsze wybory pchnęły ją w stronę rewolucyjnego socjalizmu.
W 1893 roku wyjechała do francuskiej stolicy studiować malarstwo w Académie Julian. Placówka przyciągała artystów z całej Europy pragnących rozwijać warsztat w najważniejszym ówczesnym centrum sztuki. Atmosfera paryskiej bohemy różniła się diametralnie od konserwatywnego środowiska rodzinnego posiadłości.
Siedem lat później poznała księcia Casimira Markievicza, szlachcica z polsko-rosyjskimi korzeniami. Ślub w 1901 roku połączył dwoje artystów podzielających lewicowe przekonania polityczne. Przyjęcie nazwiska męża symbolicznie zrywało z tożsamością anglo-irlandzkiej arystokratki.
Małżeństwo osiedliło się w Dublinie, gdzie włączyło się w kulturalne i polityczne nurty walczące o wolność Irlandii. Constance wstąpiła do Irish Republican Brotherhood, konspiracyjnej organizacji dążącej do obalenia brytyjskiego panowania. Członkostwo w Irish Women’s Franchise League łączyło walkę o suwerenność z feminizmem.
Założenie Irish Citizen Army w 1913 roku podczas wielkiego strajku dublińskiego stworzyło robotniczą milicję. Markievicz rychło objęła funkcje dowódcze w tej formacji przygotowującej się do zbrojnego wystąpienia. Kobieta z arystokratycznego rodu trenowała proletariackich bojowników do walki z imperium.
Dowództwo w powstaniu wielkanocnym
Rebelianci ogłosili proklamację Wolnej Republiki Irlandii pod koniec kwietnia 1916 roku. Markievicz dowodził oddziałem zajmującym strategiczne punkty wokół St. Stephen’s Green, parku w centrum Dublina. Biblioteka i hotel Shelbourne stanowiły kluczowe pozycje w planie opanowania dzielnicy.
Walki przeniosły się następnie do podziemi budynku przy Moore Street, gdzie powstańcy bronili się przed przeważającymi siłami brytyjskimi. Klęska rebelii nastąpiła po kilku dniach zaciekłych starć. Aresztowanie w gospodarstwie rodzinnym w północnej części kraju zakończyło jej udział w bezpośrednich działaniach bojowych.
Przesłuchania w kasarnie Victoria poprzedzały sąd polowy, który 4 maja wydał wyrok. Osiem dni później ogłoszono karę śmierci, co wywołało szeroką reakcję publiczną w Irlandii i Wielkiej Brytanii. Premier David Lloyd George zmienił sentencję na dożywotnie więzienie ze względu na płeć skazanej.
Więzienie i uwolnienie
Osadzenie w HMP Holloway w Londynie trwało ponad rok do czerwca 1917 roku. Amnestia uwolniła ją wraz z innymi uczestnikami powstania, których brytyjskie władze próbowały przedstawić jako zmanipulowanych marzycieli. Pobyt w celi umocnił jej pozycję w irlandzkim ruchu niepodległościowym jako męczennicy sprawy.
Powrót do ojczyzny oznaczał natychmiastowe ponowne zaangażowanie w działalność polityczną. Sinn Féin, partia radykalnie domagająca się niepodległości, rekrutowała byłych powstańców do struktur. Markievicz stała się jedną z najbardziej rozpoznawalnych twarzy ugrupowania głoszącego całkowite zerwanie z brytyjską koroną.
Pierwsza kobieta w brytyjskim parlamencie
Wybory grudniowe w 1918 roku przyniosły jej mandat z okręgu Dublin St. Patrick’s do House of Commons. Żadna kobieta wcześniej nie zdobyła miejsca w brytyjskim parlamencie, choć prawo wyborcze dla kobiet wprowadzono właśnie tego roku. Historyczne zwycięstwo otworzyło drogę dla przyszłych pokoleń polityczek.
Zgodnie z linią Sinn Féin odmówiła jednak złożenia przysięgi lojalności wobec monarchy. Partia nie wysyłała wybranych przedstawicieli do Londynu, lecz tworzyła własne struktury władzy. Dáil Éireann, irlandzki parlament zwołany w styczniu 1919 roku, stanowił konkurencyjną instytucję wobec brytyjskiej administracji.
Marzec 1919 roku przyniósł nominację na ministra pracy w pierwszym rządzie Dáil. Objęcie teki ministerialnej uczyniło ją pierwszą kobietą pełniącą funkcję ministra w europejskiej historii. Stanowisko dotyczyło kwestii robotniczych, co odpowiadało jej socjalistycznym przekonaniom.
Internowania podczas wojny o niepodległość
Irlandzka wojna o niepodległość między 1919 a 1921 rokiem przyniosła brutalne przesłuchania przez brytyjskie służby. Trzykrotne internowanie w HMP Holloway pokazywało determinację władz w tłumieniu ruchu republikańskiego. Trzeci pobyt trwał do końca konfliktu zakończonego rozejmem.
Umowa anglo-irlandzka zawarta w grudniu 1921 roku ustanawiała Wolne Państwo Irlandzkie z ograniczoną autonomią. Markievicz odmówiła poparcia kompromisu, opowiadając się za pełną niepodległością bez brytyjskich ograniczeń. Sprzeciw wobec traktatu podzielił irlandzki ruch niepodległościowy na dwa zwalczające się obozy.
Irlandzka wojna domowa w latach 1922-1923 przeciwstawiła zwolenników i przeciwników układu. Markievicz stanęła po stronie republikanów odrzucających rozwiązanie tworzące dominion w ramach Imperium Brytyjskiego. Bratobójczy konflikt pozostawił głębokie rany w irlandzkim społeczeństwie.
Działalność w Fianna Fáil
Członkostwo w Fianna Fáil od 1922 roku kontynuowało republikańską linię polityczną bez akceptacji brytyjskiej zwierzchności. Wybór do Dáil Éireann w 1923 roku ponownie odbył się bez złożenia przysięgi i uczestnictwa w obradach. Abstencjonizm stanowił formę protestu przeciw narzuconej konstytucji.
W 1926 roku weszła w skład pierwszego rządu Fianna Fáil, partii założonej przez Éamona de Valerę. Ugrupowanie łączyło republikański radykalizm z pragmatyzmem politycznym stopniowo odchodzącym od abstencjonizmu. Markievicz reprezentowała najbardziej nieustępliwe skrzydło formacji.
Wybory w 1927 roku przyniosły mandat z drugiego okręgu Dublin. Pięć dekad życia poświęciła walce o niepodległość i prawa robotników w różnych organizacjach. Zdrowie podkopane więzieniami i stresem kampanii politycznych zaczęło poważnie szwankować.
Atak i śmierć
Czerwiec 1927 roku to napaść przez nieznanych napastników podczas kampanii wyborczej. Atak pogorszył stan zdrowia sześćdziesięciolatki zmagającej się z chorobą nowotworową. Lipiec przyniósł śmierć w Dublinie spowodowaną złośliwym rakiem.
Pogrzeb odbył się w rewolucyjnej oprawie z czerwonymi sztandarami symbolizującymi socjalistyczne przekonania zmarłej. Kondukt przeszedł ulicą O’Connell przez centrum stolicy ku cmentarzowi. Grób na Glasnevin Cemetery stał się miejscem pamięci dla irlandzkich republikanów i feministek.
