W drugiej połowie XIX wieku Japonia otworzyła się na świat po stuleciach izolacji. W ramach rządowej misji Iwakura nastoletnią Yamakawę Sutematsu wysłano do Ameryki, by poznała tajniki zachodniej edukacji. Po latach nauki została jedną z pierwszych Japonek z dyplomem wyższej uczelni i powróciła do kraju nie po to, by szukać wygód, lecz aby tworzyć przyszłość dla następnych pokoleń kobiet.
Dziecięca misja – pierwsze lata Yamakawy Sutematsu
Yamakawa Sutematsu przyszła na świat w Fukushimie w 1860 roku, należąc do rodziny wywodzącej się z klasy samurajskiej. Dorastała w domu respektującym tradycyjne wartości, a jej wychowanie kształtowało się w cieniu burzliwych przemian politycznych końca epoki Edo.
W wieku zaledwie jedenastu lat została wytypowana do uczestnictwa w misji Iwakura – rządowej inicjatywie mającej na celu poznanie zachodnich metod edukacji.
Dotarła do Stanów Zjednoczonych bez znajomości angielskiego, nie rozumiejąc do końca istoty przedsięwzięcia. Pierwsze miesiące spędziła w środowisku, które traktowało ją z dystansem i ciekawością. Z czasem rozwinęła umiejętności językowe i przyswoiła nowe standardy. Okazała się dzieckiem niezwykle odpornym i otwartym na świat.
Sutematsu nie tylko przyswoiła amerykańskie konwenanse, ale także zaczęła zadziwiać nauczycieli pracowitością i ambicją. To zdeterminowane podejście otworzyło jej drogę do zdobycia dyplomu w prestiżowym Vassar College, co wymagało lat wytężonej pracy i przezwyciężania uprzedzeń.
Pierwsza Japonka z dyplomem amerykańskiego college’u
Studia Sutematsu na Vassar College trwały aż do 1882 roku. Wyróżniła się talentem do nauk ścisłych, matematyki i muzyki, ale przede wszystkim niezłomnością w pokonywaniu barier wynikających z odmienności kulturowej. Została pierwszą Japonką, której wręczono dyplom ukończenia amerykańskiej uczelni wyższej.
Jej osiągnięcie odbiło się szerokim echem zarówno w Stanach Zjednoczonych, jak i w Japonii. Sutematsu mogła wtedy wybrać spokojne życie w Ameryce, gdzie znajomi i społeczność doceniali jej indywidualizm oraz wiedzę. Jednak wbrew oczekiwaniom, zdecydowała się wrócić do ojczyzny i wykorzystać wykształcenie w służbie innych.
Powrót do Japonii oznaczał dla niej konieczność ponownego odnalezienia się w społeczeństwie o odmiennych normach oraz przekonaniach na temat roli kobiet. Przeobrażenie statusu społecznego i zdobycie uznania wymagały nie tylko wiedzy, ale i zdolności dyplomatycznych.
Księżniczka Oyama i reforma edukacji
Po powrocie do kraju Yamakawa Sutematsu wyszła za mąż za generała Ōyamę Iwau, wchodząc tym samym do elitarnej warstwy arystokracji Meiji. Odtąd występowała pod imieniem Oyama Sutematsu.
Tytuł i pozycja społeczna nie przesłoniły jej pasji. Od początku starała się przekuć własne doświadczenia edukacyjne w rzeczywistą zmianę dla japońskich kobiet.
Zaangażowała się w powstanie Peeresses’ School oraz Tsuda College, jednej z pierwszych instytucji kształcących dziewczęta na poziomie wyższym i średnim. Była inicjatorką kursów języka angielskiego oraz nowoczesnych programów nauczania, wspierała rozwój kadr nauczycielskich i zachęcała do sięgania po karierę wykraczającą poza domowe obowiązki.
Jako księżniczka wykorzystywała swoje wpływy na dworze i w administracji, by promować znaczenie edukacji kobiet. Przez lata występowała publicznie, wygłaszała wykłady i publikowała teksty, przełamując stereotypy oraz opór wobec emancypacji społecznej.
Działalność wojenna i rola społeczna
Kolejny etap działalności Sutematsu przypadł na okres wojny rosyjsko-japońskiej. Jako przewodnicząca Japońskiego Czerwonego Krzyża organizowała grupy pielęgniarek i akcje pomocowe dla żołnierzy oraz ludności cywilnej. Przełamywała tabu na temat roli kobiet w sytuacjach kryzysowych, podkreślając konieczność aktywnej postawy obywatelskiej.
Podczas konfliktu dbała o logistykę, szkolenia i rozwój służb sanitarnych, kładąc nacisk na praktyczność i efektywność działań. Umiejętnie godziła wymagania świata arystokratycznego oraz praktyczne potrzeby organizacji społecznych. Swoją postawą inspirowała pokolenia kobiet, które coraz pewniej odnajdywały się w przestrzeni publicznej.
Po wojnie kontynuowała działalność charytatywną i edukacyjną. Brała udział w powstawaniu kolejnych instytucji i inicjatyw społecznych, pozostając żywym symbolem zaangażowania na rzecz równouprawnienia i modernizacji kraju.
Yamakawa Sutematsu zmarła w 1919 roku w Tokio, pozostawiając po sobie sieć instytucji i niezwykły wzór do naśladowania. Jej życie wykraczało poza granice jednej epoki i jednego kraju. Pozostała pierwszą Japonką, która świadomie przeniosła nowoczesność Zachodu na grunt tradycji japońskich.
