Niewiele kobiet odcisnęło tak wyraźne piętno na kulturalnej mapie Zakopanego jak Marusia Kasprowiczowa. Egzotyczna Rosjanka, żona poety, stworzyła na Harendzie miejsce, które przyciągało artystów, intelektualistów i poszukiwaczy inspiracji. Jej życie to opowieść o pasji, niezależności i sile kobiecej osobowości, która potrafiła przekształcić dom w tętniące życiem centrum kultury.
Dzieciństwo i młodość Marusi Kasprowiczowej
Marusia Kasprowiczowa, z domu Bunin, przyszła na świat 29 kwietnia 1892 roku w Petersburgu jako córka carskiego generała Wiktora Bunina i Szwedki Marii Anderson. Dorastała w otoczeniu luksusu, ale już w dzieciństwie zmagała się z powikłaniami po szkarlatynie, które wpłynęły na jej zdrowie i późniejsze życie. Matka, zaniepokojona przyszłością córki, wysyłała ją na leczenie do cieplejszych krajów Europy, gdzie Marusia podróżowała pod opieką ciotki, malarki Eugenii Anderson-Łuczyńskiej.
Już wtedy ujawniała się jej fascynacja sztuką i artystami – młoda Bunin marzyła, by być muzą twórców, choć własne talenty literackie i malarskie oceniała krytycznie. Jej uroda i charyzma przyciągały adoratorów, wśród których byli zarówno oficerowie, jak i artyści z Włoch i Niemiec.
Spotkanie i małżeństwo z Janem Kasprowiczem
Przełom w życiu Marusi nastąpił wiosną 1907 roku, gdy w pociągu z Rzymu do Neapolu poznała Jana Kasprowicza – 47-letniego poetę, który szybko stał się dla niej kimś więcej niż tylko znajomym. Ich relacja rozwijała się powoli, głównie przez korespondencję, a różnica wieku i pochodzenia była powodem licznych wątpliwości po obu stronach.
Ostatecznie, po kilku latach spotkań i listów, w 1911 roku Kasprowicz oświadczył się Marusi w Petersburgu, a ślub cywilny odbył się 30 września w Dreźnie, pół roku później zaś zawarli ślub protestancki.
Małżeństwo to było mezaliansem zarówno z perspektywy rosyjskich elit, jak i polskiego społeczeństwa – generałówna wychodziła za syna chłopa, a polski poeta żenił się z „moskiewką”.
Harenda – dom życia i sztuki
W 1923 roku Kasprowiczowie zamieszkali w willi Harenda, którą poeta kupił od angielskiej malarki Winifred Cooper za pieniądze uzyskane z tłumaczenia Szekspira. Dom, zbudowany na wzór góralskiej chaty, szybko stał się centrum życia artystycznego i intelektualnego Zakopanego. Marusia, zafascynowana Tatrami i lokalną kulturą, zadbała o wyjątkowy klimat willi – na ścianach zawisły portrety jej autorstwa oraz dzieła Zofii Stryjeńskiej i Witkacego.
Harenda była miejscem spotkań poetów, malarzy, muzyków i ludzi nauki, a sama Kasprowiczowa pełniła rolę gospodyni, mecenaski i opiekunki młodych artystów. Jej dom był otwarty dla osób o różnych poglądach i światopoglądach, a atmosfera sprzyjała twórczym dyskusjom i wymianie myśli.
Kryzysy, pasje i codzienność
Życie Marusi z Janem Kasprowiczem nie było wolne od napięć i trudnych momentów. Różnica charakterów, brak dzieci oraz zazdrość poety o młodą żonę prowadziły do konfliktów.
Marusia, energiczna i niezależna, szukała własnej drogi – prowadziła dziennik, uczyła się introligatorstwa, malowała na jedwabiu, a jej batiki i barwne tkaniny zyskały uznanie wśród znajomych i gości.
W czasie I wojny światowej wykazała się zaradnością i odwagą, pomagając rodzinie i ratując matkę oraz siostrę z bolszewickiej Rosji dzięki interwencji u Lenina. Po śmierci męża w 1926 roku, Marusia nie zamknęła się w żałobie – przeciwnie, postanowiła uczynić z Harendy miejsce pamięci i kultury.
Tworzenie muzeum i działalność społeczna
Po odejściu Kasprowicza, Marusia zainicjowała budowę mauzoleum, w którym w 1933 roku złożono prochy poety. W 1950 roku, dzięki jej staraniom, część willi została przekształcona w Muzeum Jana Kasprowicza, gdzie pełniła funkcję kustoszki aż do śmierci. Zbierała pamiątki, dokumenty i rękopisy, publikowała dzienniki i wspomnienia, a także dbała o popularyzację twórczości męża poprzez organizację spotkań i współpracę ze Stowarzyszeniem Przyjaciół Twórczości Jana Kasprowicza.
Jej działalność nie ograniczała się do roli wdowy po poecie – była aktywną uczestniczką życia kulturalnego Zakopanego, wspierała młodych twórców i angażowała się w inicjatywy społeczne, m.in. przekazując część swojej posiadłości pod budowę kościoła na Harendzie.
Relacje z artystami i życie po śmierci męża
Harenda po śmierci Kasprowicza nie straciła swojego artystycznego ducha. Marusia nawiązała bliskie relacje z wieloma twórcami, m.in. Michałem Choromańskim, który debiutował literacko dzięki jej wsparciu. Przyjaźniła się z Karolem Szymanowskim, Zofią Stryjeńską, a także z Witkacym, który sportretował ją pastelami.
Jej osobowość inspirowała i fascynowała – była muzą nie tylko dla męża, ale i dla kolejnych pokoleń artystów. Mimo licznych trudności – konfliktów z pasierbicami, problemów finansowych i samotności – Marusia pozostała wierna swojej misji: utrwalała pamięć o Janie Kasprowiczu i dbała o rozwój życia kulturalnego na Harendzie.
Ostatnie lata życia Marusi Kasprowiczowej
Marusia Kasprowiczowa zmarła 12 grudnia 1968 roku w Poroninie i została pochowana w kapliczce mauzoleum na Harendzie, obok ukochanego męża. Jej życie i działalność pozostawiły trwały ślad w historii Zakopanego i polskiej kultury. Dzięki niej willa Harenda przetrwała jako muzeum i miejsce spotkań artystów, a pamięć o Janie Kasprowiczu i jego twórczości jest wciąż żywa. Marusia była nie tylko strażniczką spuścizny poecie, ale także kobietą, która potrafiła połączyć pasję, niezależność i odwagę z troską o innych. Jej dom stał się symbolem otwartości, dialogu i artystycznej wolności.
Wybrana bibliografia
- Kasprowiczowa M., Dziennik. Moje życie z nim. 1900–1914, Warszawa 1932.
- Kasprowiczowa M., Dziennik. Harenda, Warszawa 1934.
- Romaniuk R., One, Warszawa 2005.
- Maria Kasprowiczowa – żona polskiego poety Jana Kasprowicza [www.kobieta.onet.pl].
- Muzeum Kasprowicza Harenda – Zakopane – Willa Tatiana [www.willatatiana.pl/muzem-kasprowicza-harenda/].
