Sprzedana jako dziecko, upokarzana na targu, a potem przesłuchiwana przez uczonych. Phillis Wheatley nie tylko przetrwała, ale stała się pierwszą Afroamerykanką, która opublikowała książkę w Stanach Zjednoczonych.
Niewolnica w USA
Phillis Wheatley przyszła na świat około 1753 roku w Senegalu lub Gambii. Jej dzieciństwo brutalnie przerwał najazd handlarzy niewolników, którzy ją porwali w wieku siedmiu lat, a następnie przewieźli przez Atlantyk na statku „Phillis”, od którego później otrzymała imię.
Po dotarciu do Bostonu w sierpniu 1761 roku została sprzedana na aukcji jako „słaba, chora dziewczynka”, którą kupiono za niewielką sumę, bo kapitan statku obawiał się, że nie przeżyje trudów podróży.
Nowymi właścicielami Phillis zostali bostońscy kupcy John i Susanna Wheatley. Dziewczynka trafiła do ich domu jako służąca dla Susanny. Już w pierwszych tygodniach pobytu w Ameryce jej niezwykła inteligencja przykuła uwagę Wheatleyów. Zamiast ciężkiej pracy, pozwolono jej uczyć się czytać i pisać, co było ewenementem w ówczesnej Nowej Anglii, gdzie edukacja niewolników była rzadkością.
Edukacja i pierwsze literackie sukcesy
Phillis błyskawicznie opanowała język angielski, a już w wieku dziewięciu lat czytała płynnie Biblię, klasyków greckich i łacińskich oraz dzieła współczesnych poetów. Jej nauczycielami byli domownicy – Susanna Wheatley i jej córka Mary.
Dziewczynka poznawała nie tylko literaturę, ale także teologię, historię i mitologię antyczną. W wieku dwunastu lat Phillis zaczęła pisać pierwsze wiersze, a jej debiutancki utwór ukazał się drukiem w 1767 roku.
W 1770 roku opublikowała poemat żałobny po śmierci znanego kaznodziei George’a Whitefielda, który przyniósł jej rozgłos po obu stronach Atlantyku. Jej twórczość szybko zdobyła uznanie wśród bostońskich elit, choć wielu nie wierzyło, że czarna niewolnica mogła tworzyć tak kunsztowne wersy.
Przesłuchanie przed uczonymi
W 1772 roku Phillis Wheatley stanęła przed jednym z najbardziej upokarzających egzaminów w historii literatury. Z inicjatywy Johna Wheatleya została wezwana przed panel osiemnastu bostońskich notabli, w tym gubernatora Massachusetts Thomasa Hutchinsona, Johna Hancocka i innych wpływowych mężczyzn. Przez wiele godzin zadawali jej pytania z literatury antycznej, prosili o recytację fragmentów Miltona i Biblii, by ostatecznie przekonać się, że jest autorką swoich wierszy.
Dopiero po tym przesłuchaniu panel wydał oficjalne zaświadczenie o autentyczności jej twórczości, które dołączono do pierwszego wydania jej książki. Mimo to nie udało się znaleźć wydawcy w Ameryce – dopiero w Londynie, dzięki wsparciu wpływowych abolicjonistów, jej tomik „Poems on Various Subjects, Religious and Moral” ukazał się drukiem 1 września 1773 roku.
Wiersze Phillis Wheatley były nie tylko literackim majstersztykiem, ale też subtelnym manifestem przeciwko niewolnictwu. Jej poezja łączyła chrześcijańskie przesłanie z klasycznymi odniesieniami, a także z własnym doświadczeniem niewoli i wyobcowania. Wiele utworów poświęciła tematom religijnym, śmierci, wolności i tożsamości. Często pisała elegie, listy poetyckie i utwory okolicznościowe, w których komentowała bieżące wydarzenia polityczne, w tym rewolucję amerykańską.
Życie po publikacji i śmierć
Po sukcesie wydawniczym Wheatleyowie zdecydowali się uwolnić Phillis. Jednak wolność nie przyniosła jej szczęścia ani stabilizacji.
Po śmierci swoich dawnych opiekunów Phillis wyszła za mąż za wolnego czarnoskórego przedsiębiorcę Johna Petersa. Małżeństwo okazało się pasmem trudności – dwoje z trojga dzieci zmarło w niemowlęctwie, a sama Phillis popadła w biedę. Nie udało jej się znaleźć wydawcy dla drugiego tomiku poezji, a ostatnie lata życia spędziła, pracując jako służąca.
Zmarła w zapomnieniu 5 grudnia 1784 roku w wieku zaledwie 31 lat, niedługo po śmierci ostatniego dziecka. Jej mąż trafił do więzienia za długi, a dorobek poetki przez lata pozostawał niedoceniony.
Bibliografia
- Phillis Wheatley – Poems, Quotes & Facts [https://www.biography.com/authors-writers/phillis-wheatley]
- Phillis Wheatley [https://www.poetryfoundation.org/poets/phillis-wheatley]
- Phillis Wheatley: Her Life, Poetry, and Legacy [https://npg.si.edu/blog/phillis-wheatley-her-life-poetry-and-legacy]
- Phillis Wheatley, African-American Poet of the Revolution [https://constitutioncenter.org/blog/forgotten-founders-phillis-wheatley-african-american-poet-of-the-revolution]
- The Poetry of Phillis Wheatley [https://www.ebsco.com/research-starters/history/poetry-phillis-wheatley]
