Zakurzona wiejska droga, rząd krów, zapomniana wioska i szok dokumentujący, że czyste mleko ratuje życie. Evans otrzymała groźby, straciła pracę, a mimo to nie zamknęła ust. Jej listy ostrzegawcze krążyły po aptekach i szpitalach. Ale dopiero kiedy umarły dzieci senatorów, świat usłyszał gościnnie kobiecy głos zza szklanej ściany laboratorium.
Dzieciństwo, edukacja i droga do mikrobiologii
Alice Catherine Evans urodziła się 8 stycznia 1881 roku w Neath w stanie Pensylwania. Wychowywała się na farmie, gdzie matka nauczycielka pilnowała, by każda z córek dorastała z książką w ręku. Evans od początku wykazywała niezwykłą wrażliwość na naturalne procesy: obserwowała rozkład liści, zachwycała się zmianami kształtu chmur i pomagała ojcu przy opiece nad zwierzętami.
Rozpoczęła edukację w Cornell University, gdzie w 1909 roku uzyskała dyplom z bakteriologii. Była jedną z pierwszych kobiet, które ukończyły studia na tym kierunku. Po drodze zdobyła również stopień z mikrobiologii na Uniwersytecie w Wisconsin, w czasach, gdy kobiety musiały wywalczyć sobie miejsce nawet przy wejściu do laboratorium.
Dorobek akademicki Evans uzupełniła praktykami i wykładami na temat mikrobów przenoszonych przez mleko. Jej praca licencjacka dotyczyła wpływu bakterii na fermentację produktów nabiałowych – temat, który miał zrewolucjonizować wiedzę o epidemiologii.
Mleko i bruceloza – odkrycie przełomowe dla zdrowia publicznego
Po studiach Evans dołączyła do U.S. Department of Agriculture, gdzie objęła stanowisko w laboratorium badania produktów mlecznych. Tam rozpoczęła przełomowe badania nad bakteriami z rodzaju Brucella (wówczas Bacillus abortus), wywołującymi groźną chorobę zarówno u krów, jak i u ludzi, czyli brucelozę.
W latach 1917–1918 odkryła, że surowe mleko często przenosi bakterie wywołujące tę infekcję. Wskazała na bezpośredni związek pomiędzy epidemią niepłodności i powikłań w hodowlach bydła a niejasnymi przypadkami gorączki maltańskiej u ludzi. Jej publikacje w „Journal of Infectious Diseases” wywołały burzę w środowisku naukowym.
Większość lekarzy i weterynarzy nie chciała uwierzyć w jej wyniki, głównie z powodu płci badaczki. Przez lata ostrzegano rolników i lekarzy, by nie podważali autorytetu naukowców-mężczyzn. Evans nie cofnęła się: wyniki z Nowego Jorku, Illinois i Wisconsin potwierdziły jej obawy.
Jej odkrycia przyczyniły się do powszechnego wprowadzenia pasteryzacji mleka na terenie Stanów Zjednoczonych. Radykalne obniżenie liczby zgonów dzieci oraz wycofanie surowego mleka ze szpitali w latach 20. XX w. były bezpośrednim skutkiem jej pracy.
Walcząc z uprzedzeniami. Lata samotnej batalii
Droga Evans do uznania nie była prosta. Jako kobieta przez ponad dekadę nie otrzymywała awansów, nie dostawała zaproszeń na najważniejsze konferencje i często ignorowano jej zgłoszenia do czasopism specjalistycznych. Koledzy po fachu bywali otwarcie złośliwi: kwestionowali metodę, sugerowali błędy analizy i wytykali „zbytnią gorliwość”.
Po latach jej upór zaowocował: została pierwszą kobietą prezesem American Society of Bacteriologists. Uroczystość otwarcia jej kadencji przyjęto na kapryśny dystans. Jednak okazało się, że kobieta „od brudnego mleka” przejęła stery amerykańskiej mikrobiologii.
Upór i życie prywatne
Choć publicznie przyznawano jej nagrody i zaszczyty, Evans przez całe życie pozostała niezamężna i poświęcona pracy. W listach do przyjaciół zdradzała, że samotność czasem bywała ciężka, lecz satysfakcja z pracy i świadomość wpływu swoich badań na losy dzieci motywowały ją bardziej niż rodzinne konwenanse.
Nie prowadziła wystawnego życia. Znana była z oszczędności, umiłowania podróży i uporu – nawet podczas choroby w wieku ponad 80 lat wykładała na popołudniowych kursach dla pielęgniarek i mikrobiologów.
W archiwach na Uniwersytecie Cornella zachowały się jej zeszyty z młodości: luźne kartki, ściągawki i szkice wykładów, często ozdobione rysunkami szczepionych krów i uśmiechniętych dzieci z kubkiem mleka.
Znaczenie dziedzictwa Alice Evans
Odkrycia Alice Evans radykalnie zmieniły system opieki zdrowotnej w Stanach Zjednoczonych, a pośrednio również w Europie. Zmiana standardów pasteryzacji uratowała miliony ludzkich istnień. Evans udowodniła, że nauka nie zna płci, a upór jednego człowieka może pokonać mur biurokracji i uprzedzeń.
Do dziś jej badania cytuje się w podręcznikach mikrobiologii, epidemiologii i historii medycyny. Naukowczynie i naukowcy obierają ją za patronkę walki z systemowymi przeszkodami. W 1960 roku American Society for Microbiology ustanowiło nagrodę jej imienia dla młodych badaczy.
Tuż przed śmiercią w 1975 roku Evans stwierdziła: „Nie bój się krzyczeć, jeśli wiesz, że masz rację. Czasem twój głos to jedyne, co rozchmurzy chmury nieporozumień”.
