Gdy 30 lipca 1898 roku Otto von Bismarck odszedł w zaciszu swojej posiadłości, nikt nie spodziewał się, że śmierć twórcy niemieckiego imperium stanie się początkiem nowej epoki. Tego dnia narodził się także nowoczesny skandal medialny, który na zawsze zmienił granice prywatności osób publicznych.
Bismarck – koniec epoki i początek legendy
Otto von Bismarck, twórca zjednoczonych Niemiec i pierwszy kanclerz Rzeszy, zmarł 30 lipca 1898 roku w wieku 83 lat w swojej posiadłości Friedrichsruh niedaleko Hamburga. Jego śmierć oficjalnie zakończyła epokę, w której jeden człowiek potrafił kształtować losy całego kontynentu.
Przez ostatnie lata życia Bismarck wycofał się z polityki, lecz pozostał symbolem potęgi i autorytetu, a jego dom był miejscem swoistych pielgrzymek polityków, dziennikarzy i zwykłych obywateli.
W chwili śmierci Bismarcka Niemcy pogrążyły się w żałobie. W prasie pojawiły się setki nekrologów, a w całej Europie komentowano koniec „żelaznej ery”. Jednak to, co miało być spokojnym pożegnaniem z wielkim mężem stanu, zamieniło się w medialną burzę, której echa słychać do dziś.
Włamanie do Friedrichsruh
Nocą po śmierci Bismarcka, dwóch młodych fotografów z Hamburga – Max Priester i Willy Wilcke – postanowiło zdobyć coś, czego nie miał nikt inny: zdjęcie zmarłego kanclerza na łożu śmierci. Przekupili gajowego rodziny Bismarcków, Louisa Sporcke, który umożliwił im dostęp do rezydencji kanclerza.
Gdy domownicy opuścili pokój, fotografowie wślizgnęli się przez okno, zaopatrzeni w aparat i lampę magnezjową. Nie tylko uchwycili ostatni wizerunek Bismarcka, ale także zaaranżowali scenę: poprawili poduszkę, przesunęli zegarek nocny, ustawili ciało tak, by uzyskać jak najbardziej „godny” kadr.
W świetle lampy magnezjowej, wśród nieładu pośpiesznie opuszczonego pokoju, powstało jedno z najbardziej kontrowersyjnych zdjęć końca XIX wieku.
Sprzedaż zdjęcia i reakcja opinii publicznej
Fotografowie nie zamierzali zachować zdjęcia dla siebie. Już 2 sierpnia 1898 roku w gazecie Tagliche Rundschau pojawiło się ogłoszenie, w którym informowano o istnieniu zdjęcia Bismarcka na łożu śmierci, wykonanego kilka godzin po jego zgonie,. Oczekiwali za nie astronomicznej sumy – 30 000 marek oraz zysków ze sprzedaży odbitek.
Jednak zamiast sławy i bogactwa, spotkał ich publiczny ostracyzm. Rodzina Bismarcka natychmiast powiadomiła policję. Płyty fotograficzne skonfiskowano, a obaj fotografowie wraz z gajowym trafili przed sąd.
Max Priester i Louis Sporcke zostali skazani na pięć miesięcy więzienia, a Willy Wilcke – na osiem miesięcy. Zdjęcie objęto natomiast zakazem publikacji, a oryginał trafił do rodziny kanclerza.
Szok i oburzenie – narodziny paparazzi
Wydarzenia z Friedrichsruh wywołały falę oburzenia w całych Niemczech i Europie. Dla opinii publicznej był to nie tylko skandal obyczajowy, ale i symboliczne przekroczenie granicy między prywatnością a medialną ciekawością. Po raz pierwszy w historii fotografia stała się narzędziem bezwzględnej pogoni za sensacją, nawet kosztem godności zmarłego i uczuć jego rodziny.
Zdjęcie Bismarcka na łożu śmierci uznaje się dziś za pierwszą w dziejach „paparazzi photograph” – obraz zdobyty nielegalnie, wbrew woli rodziny i z zamiarem komercyjnego wykorzystania. To wydarzenie zapoczątkowało debatę o prawach do wizerunku, granicach prywatności i odpowiedzialności mediów za sposób przedstawiania osób publicznych, zarówno za życia, jak i po śmierci.
Losy zdjęcia – od skandalu do ikony
Przez ponad pół wieku fotografia Bismarcka pozostawała zamknięta w rodzinnych archiwach. Dopiero w 1952 roku, w zupełnie innym kontekście historycznym, została opublikowana przez „Frankfurter Illustrierte”.
Wówczas nie budziła już takiego szoku – świat po II wojnie światowej był przyzwyczajony do drastycznych obrazów, a sama fotografia stała się raczej dokumentem epoki niż powodem do oburzenia.
Bibliografia:
- Bismarck And His Last Photo [https://letters.byburk.net/p/bismarck-and-his-last-photo]
- Bismarck on his deathbed [https://iconicphotos.wordpress.com/2009/07/08/bismarck-on-his-deathbed/]
