W czasach, gdy kobiety rzadko pojawiały się w podręcznikach naukowych, Angelina Fanny Hesse dokonała rewolucji, która na zawsze odmieniła oblicze mikrobiologii. Jej pomysł stał się fundamentem współczesnych laboratoriów, choć przez dekady pozostawała w cieniu męskich kolegów.
Wczesne lata i rodzinne inspiracje
Angelina Fanny Hesse urodziła się w 1850 roku w Nowym Jorku jako Angelina Fanny Eilshemius. Jej rodzina miała korzenie szwajcarskie i niemieckie, a ojciec był zamożnym kupcem.
Wychowana w środowisku, które ceniło edukację i ciekawość świata, już od najmłodszych lat wykazywała zainteresowanie naukami przyrodniczymi. W 1872 roku poślubiła Walthera Hessego, niemieckiego lekarza i mikrobiologa, z którym dzieliła pasję do eksperymentów i nowatorskich rozwiązań.
W latach 70. XIX wieku Hesse’owie przenieśli się do Niemiec, gdzie Walther rozpoczął współpracę z Robertem Kochem – jednym z ojców mikrobiologii. Angelina, choć nie miała formalnego wykształcenia naukowego, aktywnie uczestniczyła w pracach męża, a jej praktyczna wiedza z kuchni okazała się kluczem do przełomu, który na zawsze zmienił naukę.
Rewolucyjny agar
Pod koniec XIX wieku mikrobiologia była dziedziną pełną wyzwań. Badacze, tacy jak Robert Koch, próbowali wyizolować i hodować bakterie, by zrozumieć przyczyny chorób zakaźnych. Dotychczasowe metody polegały na wykorzystywaniu żelatyny jako pożywki stałej. Niestety, żelatyna miała poważne wady: topniała w temperaturze powyżej 28°C, była rozkładana przez wiele bakterii i często ulegała zanieczyszczeniu.
Brak stabilnej, przezroczystej i odpornej na bakterie pożywki uniemożliwiał precyzyjne badania. Laboratoria tonęły w chaosie, a naukowcy tracili tygodnie na walkę z rozpuszczającymi się koloniami. Na tej kanwie Angelina Fanny Hesse podsunęła mężowi pomysł, który miał rozwiązać ten problem raz na zawsze.
Inspiracja przyszła z codziennego życia. Fanny Hesse, przypominając sobie tradycyjne azjatyckie desery z dzieciństwa, zauważyła, że w kuchni jej rodziny od lat używano agaru – substancji pozyskiwanej z czerwonych alg, znanej w kuchni japońskiej jako „kanten”. Agar był odporny na wysokie temperatury, nie rozkładał się pod wpływem bakterii i tworzył idealnie przezroczyste żele.
Pomysł, który zmienił oblicze nauki
Podczas jednej z rozmów z Waltherem Fanny zasugerowała, by spróbował użyć agaru zamiast żelatyny do przygotowania pożywek dla bakterii. Walther Hesse natychmiast przetestował pomysł żony w laboratorium Roberta Kocha.
Efekt przerósł najśmielsze oczekiwania: agar pozwalał na stabilną hodowlę bakterii nawet w temperaturze 37°C, nie był rozkładany przez mikroorganizmy i umożliwiał precyzyjne izolowanie pojedynczych kolonii.
W 1882 roku Robert Koch oficjalnie wprowadził agar do swoich badań nad prątkiem gruźlicy. Dzięki pożywkom na bazie agaru udało mu się wyizolować i opisać Mycobacterium tuberculosis – odkrycie, które przyniosło mu Nagrodę Nobla w 1905 roku.
Życie prywatne i współpraca z mężem
Fanny i Walther Hesse stanowili niezwykły duet. Ona wnosiła praktyczną wiedzę i intuicję, on doświadczenie laboratoryjne i kontakty w świecie nauki. Wspólnie wychowywali syna Walthera F. Hessego, który również został lekarzem i naukowcem. Angelina prowadziła dom, wspierała męża w pracy, a jej kuchnia często stawała się miejscem eksperymentów z nowymi substancjami.
Po sukcesie agaru Hesse’owie kontynuowali badania nad bakteriami chorobotwórczymi, a Walther opublikował wiele prac na temat epidemiologii i zdrowia publicznego. Angelina, choć nie publikowała pod własnym nazwiskiem, była nieformalnym konsultantem, doradzając w sprawach praktycznych i technologicznych.
Wynalazek Fanny Hesse zmienił nie tylko laboratoria, ale także przemysł spożywczy, farmaceutyczny i medyczny. Agar stał się podstawą produkcji szczepionek, antybiotyków, a także badań nad nowotworami i genetyką. Jego wyjątkowe właściwości – przezroczystość, odporność na temperaturę i chemiczną obojętność – sprawiły, że do dziś nie ma lepszej alternatywy dla hodowli mikroorganizmów.
W 2025 roku światowa produkcja agaru przekracza 10 000 ton rocznie, a jego zastosowania obejmują nie tylko naukę, ale także kuchnię molekularną, kosmetologię i sztukę.
Zapomniana bohaterka
Angelina Fanny Hesse przez lata pozostawała w cieniu męża i Kocha. W XIX wieku kobiety rzadko pojawiały się w oficjalnych publikacjach naukowych, a ich wkład przypisywano mężczyznom. Nawet w najważniejszych pracach Kocha o agaru wspomina się jedynie jako o „sugestii żony kolegi”.
Dopiero w XXI wieku historycy nauki zaczęli przywracać pamięć o kobietach, które odegrały kluczową rolę w rozwoju nauki. Fanny Hesse stała się symbolem „niewidzialnych wynalazczyń”. A zatem kobiet, które zmieniały świat, choć przez dekady nie miały prawa do własnego głosu.
Angelina Fanny Hesse zmarła w 1934 roku w wieku 84 lat. Jej nazwisko coraz częściej pojawia się w podręcznikach historii nauki, a jej wkład doceniają mikrobiolodzy, lekarze i biotechnolodzy na całym świecie. W 2018 roku Międzynarodowe Towarzystwo Mikrobiologiczne oficjalnie uznało ją za jedną z najważniejszych postaci w historii swojej dziedziny.
Bibliografia
- The Woman Who Revolutionized Microbiology: Fanny Hesse and the Invention of Agar [https://www.scientificamerican.com/article/the-woman-who-revolutionized-microbiology-fanny-hesse-and-the-invention-of-agar/]
- Angelina Fanny Hesse: The Unsung Heroine of Microbiology [https://www.microbiologytoday.org/angelina-fanny-hesse.html]
- The Forgotten Woman Who Gave the World Agar [https://www.smithsonianmag.com/science-nature/forgotten-woman-who-gave-world-agar-180974738/]
- Fanny Hesse and the Invention of Agar Plates [https://www.ncbi.nlm.nih.gov/pmc/articles/PMC4976460/]
- The Story of Fanny Hesse and Agar [https://www.microbiologysociety.org/blog/the-story-of-fanny-hesse-and-agar.html]
